AROMË ÇAMËRIE

- Ah, mor mik! Nuk kam kohë, të kam thënë, më mbyti puna, - ndjeva në telefon refrenin qaraman.
Sepse më solli ndër mend dikë që s’kisha pikën e dëshirës as ta përfytyroja, i cili, për t’i shmangur shokët, u thoshte shpesh se nuk kishte kohë as për të vdekur. Aty për aty i acaruar ia ktheva:
- E marr me mend që nuk ke kohë as për të vdekur, por mësohu t’i komandosh njerëzit me celular. Shto edhe ndonjë specialist të aftë ose ndonjë administrator të fortë dhe lirohu nga punët e rëndomta. Ti je pronar dhe të duhet vetëm të drejtosh, jo të punosh…
- E di, mor mik, e di, po nuk ecën puna po s’qeshë vetë në krye. Më marrin në telefon nga gjithë Shqipëria. Jam shtrirë nga pak edhe në Kosovë. Kam përgjegjësi të mëdha për klientët e mi, - ma preu psherëtimthi.
- Ke për të vdekur një ditë dhe do të t’i hanë paret kollovarët. Nuk do të kujtohet askush për ty, sikur nuk ke ekzistuar kurrë. Më mirë kujtohu vetë për veten, për emrin tënd. Bëj emër për vajzat, jo vetëm para, - këmbëngula, i pafuqishëm për ta bindur.
- Më prit javën tjetër, do të vij për të montuar nja dy ekspresë, në Tiranë dhe patjetër do takohemi, - tha befas.
Pata përshtypjen se donte të më hiqte qafe. Kështu ma bënte sa herë i telefonoja apo takoheshim rastësisht. Sikur tallej me mua, prandaj shfryva:
- Si të duash, unë ta kam dalë borxhit, por ta dish se ke për të vdekur si mekanik. Dhe vdekjes nuk i dihet, të merr kur nuk e pret…
- Ah, mor mik, e di, po puna s’bën dot pa mua…
- Si ta kesh qejfin, or punëtor i përjetshëm! – gjakosa buzën dhe ia mbylla telefonin pa u përshëndetur.
E dija që nuk do ta mbante fjalën.
- Eh, mor Namik Mane! Ia paske shitur edhe ti shpirtin shejtanit, - iu hakërrova vetes, në pamundësi t’i turresha atij.
Më vinte maraz që nuk arrija ta shkëpusja dot nga puna e përditshme e punishtes së kafesë. Diku në Durrës, në një rrugicë të shtrembër, të paasfaltuar, në katin e parë të një dykatsheje të vjetër, gjendej punishtja e mikut tim, poetit të harruar Namik Mane. Për të hyrë brenda kaloje në një derë të ndryshkur hekuri, në një korridorr të ngushtë dhe përmes dy të ndarave, njëra e vogël, me raftet e ekspresëve të përdorur, që prisnin të riparoheshin, dhe tjetra salla e madhe e mullirit, ku piqej, bluhej e paketohej kafeja allaturke dhe ajo ekspres. Aty, midis ajrit të lagësht dhe tymit, paketohej edhe sheqeri në ato qeskat me mbishkrimin "Mike". Unë nuk duroja dot gjatë aty brenda, dimër ose verë të ishte. Më çante hundët afshi i kafesë, më thernin kockat prej ftohtësisë së asaj perandorize të vogërreme, me të cilën mburrej me të drejtë miku im, sepse, pavarësisht nga shëmtia, e sillte aq të madh fitimin.
Vendosa ta harroj mikun dhe krijimtarinë e tij, megjithëse më vinte keq për vlerat e vyera që fshihte në shpirt, ky bashkëkohës dhe shok i ngushtë i shkrimtarit të shquar Bilal Xhaferri. Doja t’ia vilja ato vlera, mirëpo, mesa duket, s’qe e thënë. Dhe e flaka diku në një humbëtirë të kujtesës.
- E, mor ti, varfanjaku i përjetshëm, pandehe se ta hodha prapë?! – ndjeva një zë të njohur përzier me krismën e derës që u hap rrufeshëm.
Vetëtimthi m’u përplas në cep të syrit silueta e Namik Manes. E kishte mbajtur fjalën. Vonë vërtet, po më mirë vonë se kurrë.
- Barbarisht hyhet në zyrat e shtetit, o njeri i mbrapshtë?! – iu gërmusha hareshëm i befasuar, ndërkohë që pamja e tij e shëndoshë, babaxhane, sikur ma zbuti në një grimëherë mërinë e mbetur diku në thellësi të shpirtit.
- Ha, ha, ha! Ku pyesim për shtet ne! Aq sa pyet shteti për ne, na mbledh taksat dhe aq… Shtet që të lë pa bukë…
- Dikur dridheshe prej shtetit, zotrote, tani je trimëruar ca si shumë se të shoh që je trashur në trup, je majmur e të skuqin surrati e tulla e kokës. Mbase nuk je trashur edhe nga trutë, or miku im? – e ngava për t’ia prerë hovin.
- Epo s’ bëhej shaka me atë shtet. Të hiqte kokën shteti i djeshëm komunist. Ai shtet më internoi për vite të tëra në kënetën e Hamalles. Ma gllabëroi rininë balta. E qepa gojën dhe shpëtova kokën… Sa për shtetin tuaj demokrat, rroj njëmijë vjet unë…
U përqafuam. Ishte e kotë t’i mbaje inat vrullit të tij. Fytyra i pasqyronte mirësi. E vura re me bisht të syrit tek i rëndoi rënkueshëm karriges. Duhet të ishte shumë mbi peshën normale. Jeleku i tij i hirtë, si jelek tip antiplump, mezi e përmblidhte tërë atë krahëror shpërthyes. Vuante nga tensioni i lartë dhe nga zemra. Dhjamosja e tepërt e indeve të trupit mund t’i shkaktonte edhe ndonjë infarkt dhe t’i linte shëndenë kësaj bote, megjithëse ilaçet i mbante kurdoherë me vete për çdo të papritur. Kështu i shëndoshë dhe i tejdhjamosur pati qenë edhe dajua im dhe vdiq në mes të rrugës. Plasi në vend. Prej infarktit a hemoragjisë cerebrale, ku ta dish…
- Mbete me një libër, o derëbardhë! Ia harruam edhe titullin atij, pas kaq vjetësh heshtjeje, - i thashë si me shaka për të fshirë nga vetja atë ndjesi të frikshme që më shkaktoi pamja e trupit të tij tepër të shëndosë për moshën mbi gjashtëdhjetëvjeçare.
- Një libër vërtet, por ishte libër ama, jo llafe, si puna e këtyre vëllimeve me bejte që botohen sot.
- Në mos gaboj, "Pjergulla e lotëve" titullohej vëllimi yt poetik?
- Po.
- Sidoqoftë, nuk hahet të heshtësh kaq vjet. Kur e harrova unë, shoku yt, poetin Namik Mane, ç’pyet për të tjerët…
- Nuk më harron ti, jo, për të tjerët punë e madhe!
- Më lodhe, or mik, mezi u bëre gjallë. Dua s’dua do të të harroj, o i harruar, - theksova i kapitulluar.
- Ore, po më çmendën telefonat, ore! Klientela lumë, nga Jugu në Veri. Nuk marr dot as frymë rehat, më beso. Ndihmësit e mi, nipat, dhëndurët, nuk ia kanë marrë akoma dorën mirëmbajtjes së ekspresëve dhe më duhet të rend vetë gjithandej, gjer në Kosovë. U çmenda, më beson?
- Të të besoj?! Po a i zihet besë një milioneri si ti, që nuk di ku t’i fshehë paratë, që ka mbushur edhe boshllëqet poshtë pllakave të dyshemesë me kartëmonedha?
- Hë të keqen, më beso, se nuk jam aq i pasur. I kam të mëdha edhe shpenzimet.
- E marr me mend, xhepat e jelekut i ke kurdoherë fryrë për t’i zbrazur nëpër restorantet më të mira për mish, peshk e raki.
- Jo, rakinë nuk e pi më, thonë se të dhjamos. Tani pi verë.
- Shkon edhe nëpër motele, besoj.
- Nëpër motele jo, megjithëse burrë jam, - qeshi ai. – Nuk të besohet?
Dhe zuri të më tregonte një rast se si njëherë një bukuroshe nga ato biondet vagabonde, që udhëtonte me të në makinë, urdhëroi shoferin të ndalej pranë një moteli. Shoferi i hodhi një vështrim pyetës nëpërmjet pasqyrës. Shiko rrugën, drejt, iu përgjigj me nojma ai. Biondja e përsëriti urdhrin, por shoferi ia preu shkurt se zbatonte vetëm urdhrat e drejtorit. Ishte shofer drejtori e jo shofer zonjash.
Tek e fundit i falet, sikur të shkojë ndonjëherë edhe në motel, mendoja teksa dëgjoja rrëfimin e tij. E dija që ishte vejan. I kishte vdekur gruaja disa vite më parë, duke e lënë me dy vajza, tashmë të rritura. Le që biznesmenët e kanë një mënyrë argëtimi të shkuarit nëpër motele.
- T’i lemë llafet e tepërta se janë fukarallëk në këtë zyrë të rehatshme, qoshezë burokrati. Me vrap e në restorantin më të mirë që ka Tirana. Se edhe ju, kryeqytetasit, ua dini lezetin lokaleve.
- Shkojmë në shtëpinë time, mbase do të bisedojmë më qetë, - brofa unë.
- Në shtëpi? Nuk do të jemi më të lirshëm në një restorant? – u druajt ai.
- Në shtëpi! Sado të varfër, edhe ne, letrarët, i kemi pesë gjëra të mira për mysafirët e rrallë.
Namiku ngriti supet i çarmatosur, por unë s’u tunda nga imja. Kishim qenë sa herë me të nëpër lokalet më të mira të Durrësit, buzë detit, në dimër kur rrokulliseshin pambarimisht dallgë të gjata si rrungala kuajsh të bardhë në plazhin e Currilave dhe në verë, kur vala shtynte valën e i lëpiheshin si mace të egra rërës së butë të brigjeve. Kishim bredhur edhe nëpër pikat turistike të Tiranës, bregut të liqenit dhe në malin e Dajtit, kur ai mbante mbi krye kurorën e blertë të pranverës dhe atë thinjoshen prej bore të dimrit. Edhe në shtëpinë e Namikut kishim qenë shumë herë, madje e kishim gdhirë me të ngrëna e të pira dhe duke treguar e ritreguar bëmat e dikurshme të Bilal Xhaferrit. Në shtëpinë time nuk kishim qenë asnjëherë, thjesht sepse unë vonë jam bërë familjar.
Ndërkohë kishim dalë në oborrin e madh të ndërtesës së Kuvendit të Shqipërisë, të mbuluar nga pishat e buta shtatlarta, që sitnin diellin dhe na e hidhnin në trajtën e një pluhuri të artë nëpër trup. Ishte fillimvjeshte dhe gjethet e pemëve ishin praruar, këputeshin e binin një nga një mbi asfalt. Frynte një puhizë dhe rrezet e diellit na piklonin vështrimin. Në atë çast u ngjanim, pak a shumë, kërkuesve të arit, me të vetmin ndryshim se ne gjurmonim thesaret e shpirtërave njerëzorë.
Te kthesa, ku takohej rruga me bulevardin, përballë "Rognerit", na priste furgonthi i Namikut, mirëpo ne zgjodhëm lëvizjen më këmbë buzë bregut të blertë të lumit të Lanës.
- Ti je djalë i mirë, - tha befas Namiku, duke hedhur pas shpatullave atë përhumbje meditative që të zgjonte vjeshta përqark.
- E di.
- Edhe i mençur. Ke bërë shumë përpara që kur të kam njohur.
- Po.
- Por nuk ta dinë të gjithë.
- Edhe këtë e di. Miku i gjithkujt, miku i askujt.
- Erdhën dhe më thanë të mblidhemi dhe ta hedhim në gjyq. T’ia heqim të drejtën për të studiuar figurën e Bilal Xhaferrit.
- Po…
- Dhe unë u thashë jo! Se sot jemi demokraci, se kanë të drejtë të jetojnë të gjithë dhe jo vetëm ata, si dje; se ai i bëri gjërat ashtu siç dinte t’i bënte. Mjafton që i bëri, kur askush nuk e mori guximin t’i bënte, as ata. Kapërceu dete e oqeane dhe solli i vetëm nga Amerika eshtrat e Bilal Xhaferrit. E zhvarrosi nga varri i harresës ku e kishin groposur censorët e diktaturës dhe e ngriti në lartësitë që meritonte. Ka bërë punë titanike me shtëpinë botuese dhe shoqatën "Bilal Xhaferri" dhe me revistën "Krahu i shqiponjës". E përse t’ia mohojmë tërë këto?!
- Dhe ata nuk të dëgjuan. U përpoqën të më kundërvinin shtetin dhe ambasadën amerikane, por nuk ia arritën se kisha zbuluar një mal me punën time. Dhe mali nuk shembet aq lehtë.
- Po, mali nuk shembet. Dhe ai mal ishte vepra e shkrimtarit të jashtëzakonshëm, Bilal Xhaferrit. Mjafton kryevjersha e tij "Baladë çame" dhe ai mbetet mal mbi male. Dhe guxoi ta publikonte në ato vite.
- Po. Në vitet e diktaturës. E kam parë me sytë e mi të botuar, duke shfletuar koleksionet e gazetës në Bibliotekën Kombëtare. Dhe më ka lënë mbresa të jashtëzakonshme ajo kryevjershë si një himn i martirizimit të Çamërisë, himn i papërsëritshëm, si "Marsejeza".
- Aman, or mik, mos m’i nga plagët, mos ma lëndo shpirtin më tej, se kur e kujtoj Bilalin më dhemb vetë jeta ime. Thonë se e vrau cmira e shkrimtarëve. Jo, or mik, tërë shkrimtarët e donin Bilalin, tërë lexuesit e nderonin. E vrau ideologjia e kohës, sigurimi i shtetit.
- Sigurimi i shtetit?! – u çudita.
- Po, po, sigurimi i shtetit. E përndiqnin pas e larg. I kishin sajuar edhe dosje. Bilalit i ra në vesh dhe u arratis për në Greqi e më vonë mërgoi në Amerikë… Iku për të shpëtuar kokën dhe jo për të shprehur disidencën e vet, siç shkruajnë.
- Do ta kishin burgosur, po të kishte qëndruar? – u bëra kureshtar.
- Patjetër!
- U tregua largpamës, qerratai, që u arratis, - fërkova duart.
- Se mos vetëm në atë rast. Bilali ishte natyrë e shkathët, megjithëse i heshtur dhe vazhdimisht i menduar. Vetëm me mua hapej. Të shihje si shpërthente pasioni i tij. Eh, mik i dashur! – tundi kokën me nostalgji Namiku.
- … …?!
- Aman, or mik, të thashë, mos m’i lëndo plagët!
- Epo me vete nuk të lë t’i marrësh tërë këto mbresa. Hiqe nga mendja! – ia preva.
- Aman, të keqen! Ç’të të rrëfej më parë. Nuk e di ti sa të vështirë e kam. Ti e di që quhej Bilal Hoxha, stërnip i dijetarit universal, Hasan Tahsinit, që u lind në Ninat të Konispolit, që babanë e tij, Xhaferr Hoxhën, e pushkatuan si nacionalist, si antikomunist. Po ç’bëri Bilali? Në vend të mbiemrit Hoxha përdori si mbiemër letrar emrin e babait të vet. Pra, u vetëquajt Bilal Xhaferri, duke përjetësuar emrin e babait të pushkatuar. Këtë e dinin edhe ata.
- Çfarë guximi!
- Vërtet, guxim prej të marri. Dhe ishte aq i mençur! – psherëtiu dhe biseda iu këput papritur, sikur filli i saj të ishte litar që mbante varur peshën e mendimit dhe qenien e Namikut, i cili të krijonte idenë se po rrëzohej dhe humbiste në një nga honet e frikshme të harresës.
- Lum si ti që ishe shoku i tij! – theva heshtjen unë, me dëshirën për të mbajtur gjallë zjarrin e bisedimit dhe atë çast, sepse m’u duk vetja si shpëtimtarët, që hedhin një grep a një litar tjetër ku të kapet i këputuri për të mos u copëtuar në greminë.
Ecnim në të kundërt të rrjedhës së turbullt të Lanës. Dëgjohej e vrazhdë vetëm gurgullima këmbëngulëse e ujit. Namiku heshti sa heshti, pastaj filloi të fliste i tensionuar si njeriu që tashmë i ka shpëtuar për qime rrëzimit. I vura veshin me vëmendje të folurës së tij hope-hope, me ngërçe. Dukej sikur recitonte apo lexonte me pasion një ditar kujtimesh. Tregonte se si me Bilalin i gdhinin netët duke rrahur mendime dhe duke shkruar poezi me frymë revolte, megjithëse ditët i shkrinin në parcelën me lakra, ku të mbante lidhur balta si pranga, ku lindnin vajet e nënshtrimit dhe të shkurtonte jetën shati e lopata, ku prej zemërimit gjuanin me shkelm mbi lakër, si mbi kokë të mbretit robërues. Me vjershat rebele, ashtu idealistë siç ishin, ëndërronin të botonin një vëllim poetik të përbashkët me titullin "Një siluetë në errësirë". Kështu titullohej një prej poezive me vargjet:
"Unë do ju shfaqem në errësirën me mjegull,
profil i ngritur plot dhembje dhe përbuzje.
Për mua s’do ju tregojnë gjë yjet,
as erërat,
as shndritjet e bronxta të siluetës sime.
Për mua do dëshmojnë vetëm plagët e mia,
për mua do dëshmojë vetëm vdekja ime"…
Ndërkaq arritëm në shtëpi dhe hymë drejt e në studio. Namiku u shemb i fundosur në një kolltuk dhe mezi mbushej me frymë. Fytyra dhe koka e zbathur prej flokëve i kuqëlonin tej mase. Piklat e djersës në ballë i farfurinin prej neonit që sapo ndeza, për të larguar mugëtirën e perdeve të rënda prej atllasi të kaltërremë. E shihja me bisht të syrit, teksa largoja dosjet nga tryeza e kompiuterit dhe më drithmonte mendimi se mos pëlciste si tollumbace tërë ai gjoks gulçues. Por jo. Nuk thonë më kot se jeta e robit është në dorën e Zotit dhe vetëm Ai e di se kur ta merr. E mblodhi veten shpejt, u rehatua dhe filloi të këqyrte me kureshtje raftet me libra.
- Ama, goxha bibliotekë paske! Nuk e ndave kurrë jetën nga librat, megjithë varfërinë që nuk i shqitet intelektualit, - vërejti Namiku.
- Epo unë, për fat të mirë a të keq, i jam kushtuar tërësisht krijimtarisë letrare. Dhe ti e di se librat në Shqipëri, ta hanë edhe kafshatën e fundit, - nëpërdhëmba psherëtimthi.
- E di, mor mik, e di, prandaj hoqa dorë nga botimet dhe iu kushtova biznesit. Të lashë edhe ty, të lashë të vetëm...
- Të shkuara të harruara! – ia preva shkurt pa aspak dëshirë për të rikujtuar aventurën tonë të dikurshme, për t’u bërë botuesit e parë shqiptarë të epokës së re paskomuniste.
Namiku qeshi me thartimin e fytyrës sime, ndërsa unë u mugëtova edhe më, madje edhe në shpirt. Nuk e dhashë veten se e kisha mik, në shtëpi, megjithatë nuk mund t’ia falja braktisjen.
- E ndiej me zemër pezmatimin tënd, më beso, por ja që u frikësova. Të kujtohet dita kur po ngarkonim në makinë letrën tipografike, që ai tipografi e kishte fshehur te bunkeri prapa shtëpisë së vet? Po mendoja se mbase ishte letër e vjedhur në ndonjë magazinë shtetërore. Dhe befas kaloi aty pranë një furgon policie. Kaloi fare rastësisht. Ama, unë u tmerrova. Më trembi mënyra se si punonim. Vetëkuptohet se ishte e vetmja për të fituar diçka në atë periudhë gërmadhë, pas shembjes së diktaturës. Ashtu vepronin të gjithë, mundoheshin të arnoheshin. Por ja, unë nuk mundesha. I jam druajtur një jetë të tërë hijes së shtetit komunist dhe druhesha ende edhe prej shtetit të ri. Por jo se jam frikacak. Dhe ia mbatha jashtë shtetit. Kjo ishte e tëra dhe më dhemb shpirti, - shpjegoi Namiku me keqardhje, si të donte të më lehtësonte sadopak lëndimin e madh që më kishte sjellë ortakëria me të.
- Të thashë njëherë, të shkuara të harruara! – përsërita qetë-qetë, në pamje. – E rëndësishme është që ty të eci dhe nuk je i huaj, je miku im. Thuaj shyqyr Zotit!
- Të mos qahem. Me lodhje, vërtet, por fitoj. Veç ta dish sa kam vuajtur jashtë shtetit. Do t’ia dëshmoj edhe dhogës së varrit.
- Je munduar shumë?!
- Munduar, thotë! Kam punuar si skllav dhe më kanë trajtuar si skllav. Një jetë prej skllavi, si në Shqipërinë komuniste edhe në dhe të huaj. Refugjatë të përjetshëm mbetëm ne, çamët, të vuajtur, siç thotë një shprehje, si çifuti në shkretëtirë. Pasi na dëboi greku nga Çamëria, përfunduam një gjysmë shekulli refugjatë në atdheun tonë, në Shqipëri, megjithëse mes njerëzve të një gjaku, shqiptarë mes shqiptarëve. Njëlloj edhe në emigrim, në shtetet e huaja, ku u degdisëm për një jetë më të mirë dhe gjetëm skllavërimin. Eh, jetë ferri! – shfryu dëshpërimthi Namiku.
Unë heshta i stepur, i pagojë përballë atij ferri të mbidheshëm që kujtonte miku im. Ferr këndej dhe ferr andej, sikur kjo jetë paskësh qenë vetëm për ata. Pushoi një hop edhe Namiku, pastaj filloi të rrëfente detaje të jetës në emigracion, për revoltën që ndrydhte në shpirt me mendimin të fitonte sadopak dhe të kthehej për t’i investuar pranë shtëpisë së tij, në Shqipëri.
Rebelimin, netëve në dheun e huaj, e shndërronte në vargje poezish: Deti rreh egër brigjet e Shqathos (një ishull i Greqisë) dhe unë këtë tokë me grusht e godas. Kam të drejtë njëqind herë më shumë se Dari i Persisë, që urdhëroi detin ta rrihnin me kamzhik, pas disfatës, kur humbi gjithë flotën në betejën e lashtë greko-persiane të Dardaneleve. Dëgjoj vajin e nënave shqiptare që qajnë telefonave për bijtë, që treten këtyre brigjeve të dheut të huaj. Vaji i tyre është njëmijë herë më i dhimbshëm se i Hekubës për djalin e saj, Hektorin, vrarë prej Akilit…
Ky ishte, pak a shumë, thelbi i njërës prej vjershave, ashtu siç ma zuri veshi mua, në atë atmosferë rrëqethëse të krijuar prej atij rrëfimi trishtues.
Namiku vazhdonte të fliste dhe mendja ime, e intriguar prej dëshmive të tij, vorbullonte e dallgëzonte një mllef të paparë ndaj politikës servile që ndiqte shteti ynë, me shtetet fqinjë, i drejtuar nga ata. Dhe tek imagjinoja se sa i pafuqishëm është njeriu në vendin tonë, këlthisja me vete: "O Zot, mbroji shqiptarët e varfër!"
- Edhe në Itali, vështirë, si në Greqi, për ne shqiptarët, - turfullonte Namiku.
- Vështirë?!
- More, si të ishim të mallkuar!
- Çudi!
- S’ka çudi, derisa na udhëheqin po ata.
- Po ata! Dikur, dje dhe sot…
- Edhe nesër, miku im, në jetë të jetëve, po ata.
- Ne dhe ata! Ata dhe ne. Një det i madh përçmimi midis. Nuk ka për të bërë krye kurrë ky vend, - psherëtiva pesimist.
- Kurrë! Ne punojmë dhe ata, të pandershmit, përfituesit, mashtruesit, mafiozët shfrytëzojnë gjithçka, njëmijë mënyra e marifete për ta mbajtur të zaptuar këtë vend. Korrupsion i gjallë Shqipëria, or mik!… Nuk e ngre më kot ndonjëherë zërin bota… Më kupton?… Të pandershmit dinë të paguajnë, t’i hedhin lumë milionat e fituara pa djersë, të korruptojnë, jo shaka… Dhe këtë e bëjnë për të patur superfitime, për pasuri e për pushtet, për të gllabëruar gjithçka, si oktapodi prenë e vet… I kanë blerë, i kanë të tyret të gjitha pushtetet: Legjislativin, Ekzekutivin, Gjyqësorin dhe Shtypin… Kudo të dalin përpara ata… E ku të ankohesh?!… Unë mbahem gjoja për biznesmen, po të them të vërtetën nuk shoh askund konkurencën e ndershme, bashkëpunimin e bizneseve, siç pretendojnë… Nuk e dalloj dot as tutje në horizont atë shoqëri demokratike që ëndërrova… Mos harro, unë një jetë të tërë i persekutuar, or mik!… Ne mezi rrojmë dhe ata çuditërisht pasurohen në kurrizin tonë… Ne skllevërit dhe ata padronët… Na rroftë intelektualiteti, ne!… Ata nuk kanë nevojë për të qenë as të fortë fizikisht e as të mençur. U mjafton fuqia dhe mençuria jonë. Ata vetëm prijnë dhe nuk duan t’ia dinë se mund të na hedhin edhe në greminë. Vdesim ne, jo ata!… Ke parë kështu ti?! – brofi Namiku.
- Eh!… Zoti na shpëtoftë nga ata! – ofshava.
- Mbase, në botën tjetër! - tha prerë Namiku, me një ton lemerisës.
- Botë e keqe! – mërmërita.
- E keqe thua?!… E çmendur fare!… Mos pyet si sillet bota me shqiptarët e varfër… Siç sillej ish-diktatura, në mos gaboj… Nuk e di nëse liderët e atyre vendeve që thonë se na duan, do t’i kthejnë sytë ndonjëherë nga ne, të na shohin si të nënës, jo si të njerkës, - tha mëdyshas Namiku.
- Jo! – i thashë. – E pse ta bëjnë këtë?! Nuk besoj se janë Krishtër e as budallenj… Ta them me siguri matematike: bota nuk do t’i kthejë kurrë sytë nga ne, shqiptarët. Ne do t’i kemi sytë kurdoherë te bota…
- Atëherë, mbase na duhet të ndreqemi njëfarësoj me veten, me njëri-tjetrin. Ta njohim, ta ndihmojmë, ta duam, ta respektojmë shoku-shokun, pastaj t’i kthejmë sytë nga bota… Mund të arrihet diçka e tillë? - filozofoi Namiku me vështrimin ëndërrues të tretur diku brenda qenies.
- Naivitet, utopi, ëndërr… Sheh ëndrra me sy hapur, or mik!… Teorikisht, po! Në praktikë: ne dhe ata, djajtë politikano-biznesmenë që kanë uzurpuar Shqipërinë!… A nuk the më parë kështu?… Ne të përçarë, ata, grusht në kokën tonë… Të paktën gjer tani, sepse ata e kanë bërë për vete edhe Amerikën, edhe Evropën, - theksova i pashpresë.
Po mendoja se edhe lidhjet me botën i gëzonin ata… Diplomacinë e saj e merrnin me të mirë, e përkëdhelnin, i premtonin e ç’nuk i premtonin dhe luanin me të si të ishte kukulla e tyre, kur mundeshin… Dhe kur bota u zemërohej lajkave e mashtrimeve që i bënin, përuleshin, përgjunjeshin e luteshin me frikë e servilizëm, si të gjithë besimtarët e rremë para idhujve të tyre…
- Po qe kështu, vazhdo të ruhesh nga ata… Nuk do të t’i falin as shkrimet kundër, - qeshi Namiku.
- Mundet, - qesha edhe unë.
Ndërkohë tryeza ishte shtruar në dhomën tjetër. U ulëm ballas.
- Verën e ke të kuqe, siç e dëshiron. Verë Delvine, Leskoviku apo nga Tushemishti i Pogradecit, parajsa e vockël tokësore e ngritur mbi burime uji të mrekullueshëm. Ta dish, ma kanë dërguar Tit Tasellari me Nuçin, miqtë e mi, nga viset e Lasgushit e Mitrushit, - u krekosa gjithë humor.
- Mor, të gjitha llojet do t’i provoj.
- Edhe rakinë?! – e ngava. – Kemi përpara raki rrushi Konispoli, Përmeti, Skrapari dhe raki mani nga Boboshtica e Korçës. Kemi vodkë Ukraine, shampanjë Marseje, disa lloje birrash, uiski e më the të thashë nga bota.
- Kështu bollëk paçim përherë! Dhe bota na paftë me sy tjetër! Gëzuar! Unë me verë. Dhe plaçin ata! - tringëlliu gotat Namiku.
- Gëzuar, or mik! Dhe suksese edhe në krijimtari, si në biznes, - e urova.
Ai e ktheu me fund dhe iu turr mishit të qingjit ardhur nga Gramozi i Kolonjës. Ishte hamës, jo shaka, si gjithë njerëzit e punës. Unë e nxisja t’i shijonte tërë llojet e ushqimeve dhe pijeve. Ndieja kënaqësi tek e shihja me aq oreks, njëlloj si për veten.
- Provo troftën e Bistricës dhe Koranin e rrallë të liqenit të Pogradecit. Edhe krap prej Drinit të Bardhë, edhe ngjalat e Karavastasë, - s’i ndahesha unë.
- Mor, ha për vete ti, se unë i përlava të gjitha të mirat, - qeshte Namiku.
- Jam ngopur unë, po i shijoi dreka mikut.
- Uh, të shijuar! Veç të kisha edhe pak aromë Çamërie! Kishte shkruar një vjershë i ndjeri Bilal me një titull të tillë dhe thoshte pak a shumë:
Ne jetonim atje ku shushurinte osaka,
atje ku lulëzonte lule sparta, spartilja,
jetonim pranë malit ku lulëzonte lofata,
ku sheshet i mbulonte si borë luledelja.
Kur nëna në mbrëmje ngrinte kapakun e kusisë
gjella jonë avullonte erë gjalpi të freskët,
erë dehëse kanelle,
erë mishi qingji të njomë.
Kështu tërë vitin, nga dimri në verë,
vendi ynë ndërronte aromë:
erë dehëse kanelle,
erë mishi qingji të njomë…
- Poezi e Bilalit?! – shpërtheva i paduruar.
- Po, Po! Poezi e tij… Eh!… Ja, ky ishte Bilal Xhaferri… A e kupton se ç’kemi humbur, or mik, me arratisjen e tij?… Dhe nuk e mbështetën si duhet as shqiptaro-amerikanët… Mbase nuk e kuptuan, mbase ishin si ata dhe e shmangën qëllimisht, ku ta dish…
- Poezi e bukur, - vërejta unë.
- Dhe u thashë njëherë shqiptaro-amerikanëve, më saktë njërit, të parit të tyre: "Ua dërguam Bilalin shkrimtar të madh dhe na e kthyet kufomë"... Nuk u erdhi mirë nga fjala ime… Mbase janë si ata…, - shtjelloi Namiku fillin e arsyetimit të vet.
- Mbase janë të një stani me ata, ndoshta vëllezër a ambasadorë që punojnë për ata, s’ka rëndësi… Për mua ajo poezia ishte e bukur, - përsërita.
- "Aromë Çamërie"? E bukur, vërtet. E pabotuar. E kam ruajtur dhe do ta sjell ta botosh në revistë, bashkë me variantin e plotë të poemës "Mjegulla", botuar e pjesshme gjer tani.
- Mrekulli! Sa më shpejt. Edhe tregimet e tua.
- Edhe tregimet e mia. Gëzuar! Dhe ta dish se veç kënga më lypset tani. A nuk ia marrim njëherë, ashtu shtruar, çamiko? - shpërtheu befas Namiku.
- Si të duash, por unë nuk ia them për këngë.
- Eh, mor mik, sa ma trazojnë shpirtin këngët, sidomos këngët e pikëlluara të këtij populli të vuajtur në jetë të jetëve, këngët çame. Mbaj mend se mbrëmjeve e gjer natën vonë, kur ndizeshin yjet, atje në mërgim, në shpirt më flakëronte një mall përvëlues për familjen dhe tërë njerëzit e mirë që kam njohur, për Atdheun. Bile aty në mërgim kam ndier se fjala Atdhe ka një kuptim madhështor. Më përfshinte të tërin nostalgjia dhe e gdhija duke kënduar. Këndoja tërë këngët e pikëlluara. Nuk e di pse, por këndoja e këndoja. Mbaj mend se një mëngjes më thirri pronari i alarmuar dhe më tha se mbrëmë paskësha qarë. Jo, i thashë, kam kënduar. Paske qarë, mor, paske qarë me kuje, këmbënguli ai aq sa u habita edhe vetë dhe mendova se mbase kisha qarë. Mbase kisha qarë tërë ato net, në vend që të këndoja.
- S’është ndonjë çudi. Thonë se njeriu, prej merakut, ndonjëherë qan edhe në gjumë, vetëkuptohet njeriu i mirë, jo ata, - thashë unë me të qeshur.
Qeshi edhe Namiku, duke pohuar se ata nuk i dinë as kuptimin fjalës lot dhe jo të lotojnë. Zakonisht pikëllohen zemrat e ndjeshme dhe jo ata pa zemër.
Vonë, mbasdite dolëm rishtas rrugëve të Tiranës. Dielli ende nuk kishte perënduar dhe halat e gjelbra të pishave shushurinin lehtas prej erës dhe sitnin përmbi ne prarimin e rrezeve. Ashtu, nëpër atë mori grimcash ari që farfurinin ajrin mbrëmësor, ne vazhdonim t’u ngjanim nga pak kërkuesve të atij metali të rrallë, aq të shtrenjtë për ata, të eturit për pasuri e pushtet, megjithëse ishim thjesht kërkues të floririt shpirtëror.
Eh!… Mendova se edhe sikur të bëheshim gjeologë e të zbulonim dikur diku ndonjë minierë ari, pas shumë e shumë stërmundimesh, pasi ta nxirrnim në dritë mineralin e ta përpunonim do ta gëzonin po ata… Do të ishte luksi më i çmuar, më i lakmuar për ata, ish-pushtetarët-shtetarë, ish-spiunët-spiunë dhe tërë ajo tufë mafiozësh e shërbëtorësh të tyre, hajdutë e kriminelë, që tashmë ishin pjesë e politikës shqiptare… Veç telashet do të trashëgonim ne…
Më në fund u përqafuam dhe u ndamë. Si përherë të përmalluar. Premtuam se do të takoheshim më shpesh e më shpesh, derisa të zbulonim atë formulën magjike të alkimisë, që e shndërron gjithçka në ar. Dhe arin do ta bënim dhuratë për ata, veç ne të mbeteshim nga pak të qetë edhe për hallet tona letrare.
- Namik, telefonomë, kur të mbërrish në Durrës, - i bëra zë, kur ishte pranë makinës, megjithëse e dija se do ta rrëmbente puna dhe menjëherë do të më harronte.
- Ah, mor mik, do të ma marrë shpirtin puna mua, jo Zoti. Ta dish, që tani po të harroj. Sa hypi në furgonçinë dhe si me magji më mbysin andrrallat, ma zë frymën puna dhe i harroj të gjallët. Jetoj veç për ato dreq sende, që vërtet më sjellin të mira materiale, por ma hanë shpirtin…
- Kujdes se mos përfundosh si ata, - e shpotita.
- Si ata?! Mbase… megjithëse e di me siguri se nuk më pranojnë përkrah. Si te ai tregimi i Hazis Nesinit, humoristit të shquar turk. E ke parasysh, besoj, atë personazhin që donte të hynte në mafie… Jemi tjetër brumë, ne! Jemi mbrujtur me aromë Çamërie. Aroma e rrallë e vendlindjes sonë të mrekullueshme, or mik.
- Kujto aromën e Çamërisë dhe telefonomë!
- Do të lidhemi.
- Në tridhjetegjashtë gusht?!
- Patjetër. Edhe po të mos duam ne, na bashkojnë ata. Se ata nuk bëjnë dot pa ne. Kije vath në vesh, - tundi dorën Namiku dhe makina u nis.
Ne dhe ata!… Të ndershmit dhe të pandershmit!… Të pandershmit, kudo nëpër botë… Të pandershmit dhe ajo rrjetë aleancash e padukshme, si rrjetë merimange gjigante ku ka ngecur jeta njerëzore… Aty për aty sesi më vetëtinë në mendje vargjet e një poezie të një poeti çam:
Këtë Tokë,
Njerëzit e ndershëm
E mbajnë mbi supe.
Janë lodhur…
Të pandershmit
Kanë dyfishuar peshën e Globit.
Të ndershmit,
Që nga Atlasi e deri më sot,
Si hamallë ngarkuar,
Ende s’janë shkarkuar
E mendohen, e mendohen…
A ta lënë Globin të bjerë
E të bëhet copë-copë
Apo Globin e të pandershmit
Mbi supe t’i mbajnë ngarkuar?!…
Të ndershmit dhe të pandershmit!… Ne dhe ata… Vërtet, ata nuk bëjnë dot pa ne, m’u kthjellua befas mendimi. Si të kundërtat e një binomi. Dhe detyrimisht unë e Namiku gjithmonë do të jemi ne përballë me ata nëpër vorbullën e asaj shtjellës vigane, korrupsionit, që e ka ngërthyer magjishëm jetën shqiptare… Të pakorruptuarit ballas të korruptuarve dhe korruptuesve…
Tashmë furgonçina ishte zhdukur dhe kisha mbetur midis rrjedhës së mbytur të Lanës dhe rrjedhës trallisëse të makinave që nxitonin e nxitonin dhe më përplasnin në fytyrë smogun: aromë e rëndë benzine dhe nafte të djegur. Trafiku rëndohej vazhdimisht mbrëmjeve në Tiranë. Rëndohej edhe smogu. Megjithatë brenda meje kundërmonte aromë Çamërie…

Shefki Hysa

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

Çamëria

MREKULLIA E RREME

Kur hapi sytë pa se rrezet e diellit fshiknin faqen e murit kundruall. Ishte koha për t’u çuar e megjithatë nuk lëvizi nga shtrati, veçse hapi njëherë gojën dhe nxorri krahët jashtë çarçafëve. Iu kujtua se mbrëmë kishte vrarë mendjen të ndryshonte diçka në jetën e tij. Të bënte patjetër diçka që ia vlen, që i shërben njerëzisë, por ende s’e kishte të qartë se ç’farë pikërisht. Le të mendohej edhe ca më mirë para se të vendoste për hapin që do të hidhte. Kishte gjithë atë kohë përpara deri në orën dy të mbasdites kur fillonte punën në atë ofiçinën e vjetër të autobuzëve. Ishte inxhinier mekanik.
Përditë i duhej të përsëriste të njëjtat veprime këto muajt e fundit. Të çohej rreth orës tetë, të vinte rrotull një copëherë sa të shpihej, pastaj të lahej te lavamani i vjetër dhëmbëckërmitur në qoshen pranë derës, të krihej në pasqyrën qorre gozhduar brenda fletës së dollapit të rrobave, të vishej dhe të dilte.
Si e linte pas hotelin e vjetër të beqarëve, nëpër një rrugë ende të paasfaltuar me godina pesëkatëshe anëve, mbërrinte në një kryqëzim ku haste ndonjë shok dhe futeshin në klubin e Pilurit për të pirë kafe. Pastaj zbriste drejt qendrës së qytetit për të ngrënë mëngjesin në taverrnën "Detari", pranë agjensisë së autobuzave apo te restorant "Peshku", në shëtitoren që zinte fill në portin detar. Më vonë do ta gjeje tutje bregdetit në drejtim të grykëderdhjes së Bistricës. Kotej në lloj lloj hamendjesh derisa te bryli i xhades, që linte pas zonën e banuar, shquhej ajo vogëlushja, gjimnazistja përparësezezë e jakëbardhë, që i zgjonte çuditërisht nostalgjinë e zogjve shtegtarë, dallëndysheve, mbase për faktin se shtegtonte çdo ditë prej fshatit në qytet ku kryente shkollën e mesme dhe anasjelltas. I regëtinte zemra teksa ngadalësonte hapat dhe priste që ajo të parakalonte përbri tij. E ndiente me çdo qelizë të trupit afrimin e vajzës dhe të rrahurat e zemrës padashur intonoheshin në atë trokun e saj prej sorkadheje. Mezi mbushej me frymë ato çaste, i drithmohej shpina dhe i ftohej zverku prej djersës. Ndiente edhe frymëmarrjen e saj të trazuar në njerin prej veshëve dhe nuk guxonte të kthente kokë. Një zë e ngucte së brendëshmi t’i fliste, mirëpo as që ishin përshëndetur ndonjëherë. Frushullonte ndjellëse si shushurimë pranvere përparësja e saj teksa largohej dhe ai mallkonte veten që përsëri e përsëri nuk ishte burrëruar për t’i folur. Po ajo ç’mendonte vallë tek ecte një copëherë e shqetësuar paralel me të pa guxuar të ngrente as sytë nga asfalti?! Vajza zhdukej tutje dhe ai veç psherëtinte me mendimin se të nesërmen do të shpërthente patjetër. Do t’ia zbraste si krismë pushke ç’ndiente në zemër. Mirëpo të nesërmet sikur nuk kishin të sosur duke ndjekur heshturas njëra tjetrën. Dhe ai sa herë shihej me vajzën i dukej sikur ia fshikte fytyrën e mandej zemrën krahu i një dallëndysheje në fluturim.
- Obobo! Kushedi sa do të ketë shkuar ora për në punë, - i thirri befas vetes dhe brofi në këmbë i tromaksur.
Zuri të vishej nxitimthi, por çuditërisht rrobat nuk ishin më ato të parat. Vuri re se po vishte një kostum krejt të ri prej stofi të rrallë nga më të kushtueshmit, që shkëlqente si edhe dhoma e mbytur në një dritë të mahnitëshme të kaltëreme, si dritë gjumi, por shumë herë më xixëlluese. Nuk po kuptonte nëse ndrinte kështu dielli nga jashtë dritares apo llampa elektrike. Edhe mobiljet ishin të tjera, të mrekullueshme, dhe mbanin erë varak si të saposjella nga zdrukthtaria. Donte ta vërente gjatë këtë ndryshim përrallor të mjedisit, por mendimi se mund t’i ikte autobusi e shkuli nga vendi. U turr jashtë.
Te hyrja e ndërtesës niste çuditërisht një pyll me drurë madhështorë kurorat e të cilëve drithëroheshin si fontana të blerta, që i suleshin një ajri të kuqërremtë. Mbeti një hop i nemitur prej asaj pamjeje të ëndërrt, por e shkundi zëri i një kali të kuq, i cili iu shfaq papritur prej thellësive të pyllit.
- Eja, Imzot, hipni dhe mund t’ju shpie ku t’ju dojë e bardha zemër, - shqiptoi kali i përulur njerëzisht.
- Desha të shkoj në punë, po të duash më nxirr te stacioni i autobusit, - ia ktheu djali gati pa mend në kokë prej atij kali me të folur njeriu.
- Është vonë, Imzot. Ju në këtë orë ktheheni nga puna… Më mirë po ju çoj tek e dashura… Ka kohë që ju pret… Më tha se sonte duhet të takoheni patjetër, - u ndje përunjësisht kali, si ata shërbëtorët e qëmoçëm të përrallave me mbretër.
- Ç’e dashur, më thua, unë s’e njoh, madje nuk kam fare të dashur?! - kundërshtoi habitshëm djali.
- Njiheni, Imzot, njiheni! Jeni takuar sa e sa herë në ëndrra, - nguli këmbë kali.
- Atëherë si të duash, më ço tek ajo, - u dorëzua djali dhe hovi në shpinën e kalit, që sakaq fluturoi përmes drurëve që fërshëllenin lloj lloj cicërimash e melodish të magjishme.
U ndalën nën kurorën e një ulliri gjigand mijëvjeçar trugun e të cilit vështirë ta pushtonin edhe krahët e shtatë divave. Druri u ça me krismë dhe në portën e sapohapur u dha një krijesë fosforeshente në trajtën e një vajze si të njohur si të panjohur, e cila i ngjante paksa asaj mikes së tij gjimnaziste dhe rrezatonte një nur ëmbëlsisht magjepsës.
- Jam e Bukura e Dheut. Ma jepni dorën, i dashur, - këngëzoi zëri i saj dhe djali pati përshtypjen se ai zë melodioz rrënqethte edhe gurin e drurin.
Zgjati krahun, ajo ia rrëmbeu dhe fluturimthi, si në ëndërr, humbën nëpër një varg sallonesh mbretërorë dhe u ndalën në mes të një biblioteke madhështore me një pafundësi librash. Djali u mrekullua. E harroi të Bukurën e Dheut dhe filloi të bariste përbri atyre librave të çuditshëm, që sapo t’i prekje të tregonin me zë njerëzor titullin e vet.
- Në këtë Bibliotekë është gjithë thesari i dijeve njerëzore. Këtu gjenden edhe librat e Bibliotekës së famshme të Babilonisë, zhdukur këtu e mijëra vjet të shkuara. Janë të tuat, po të pëlqejnë, - tha e Bukura e Dheut.
Djali i magjepsur nuk ia ndante sytë asaj Mrekullie të panjohur nga njerëzimi.
- Ç’të sheh syri janë të tuat. Edhe unë e jotja jam, - vijoi e Bukura e Dheut me tonin këngëzues.
- Me një kusht…, - u ndie djali me gjysmë zëri.
- Pa kushte! Thesari dhe unë të përkasim ty, djalosh, - u ndie lutshëm e Bukura e Dheut.
- Dua që këtë thesar ta vë në shërbim të njerëzimit. Vetëm kështu ka vlerë kjo Mrekulli e tetë e zbuluar prej meje, - theksoi djali.
- Nuk bën ta shohë as drita e diellit, këtë Mrekulli, - iu përgjërua e Bukura e Dheut.
- Atëherë qenka e rreme madhështia e saj! Unë nuk mund të dua një Mrekulli të gënjeshtërt! Duhet ta dish se njerëzimi ka humbur shumë me zhdukjen e Bibliotekës së famshme të Babilonisë. - ia ktheu prerë djali.
- Mos u ngut, djalosh, lere mënjanë njerëzimin dhe humbjen e tij. E meriton ti Mrekullinë. Ne të përkasim ty dhe vetëm ty.
- Jo! – klithi djali. - Nuk më lypset kjo Mrekulli, derisa nuk më jepet mundësia të ndihmoj njerëzit me vlerat e saj.
- Harroji njerëzit dhe merru me veten, Imzot. Ti nuk ekziston për ata. Nuk janë kujtuar kurrë për ty. Përse t’u shërbesh njerëzve, të cilëve nuk u bën asnjë përshtypje ekzistenca jote?! E meriton ti shërbimin e tyre, e meriton dhe Mrekullinë. Mos i bjer të mirës me shkelm, por hapi derën, kur të troket. Njëherë të vjen zogu në dorë, thonë, - iu lut e alarmuar e Bukura e Dheut.
Djali u mendua një hop. E Bukura e Dheut u zgjat dhe e puthi magjishëm aq sa gati u deh nga ëmbëlsia qiellore e buzëve të saj dhe po e pushtonte gjumi ashtu siç ishte, në këmbë.
- Jo, e dashur, nuk mund ta pranoj dhuratën tënde. Mbase nuk ekzistoj vërtet për njerëzit, nuk e dinë sa vlera kam brenda vetes, mirëpo unë pikërisht për këtë dua të ndryshoj. Dua të bëhem dikushi, të jem mes tyre, të më shohin me sy, të më prekin me dorë, të më perceptojnë me mendje, të më ndiejnë me zemër, t’u pakësoj hidhërimet dhe t’u shtoj gëzimet. I tillë jam unë. Dua që ata ta ndjejnë se po u shërbej sadopak dhe të thonë: Është gjaku ynë! Pra, unë dua të jem i dobishëm për njerëzit, dua gjithçka që u shërben atyre.
E Bukura e Dheut psherëtiu dhe qeshi përdhunshëm.
- Nuk më beson?! - hovi djali i vrarë në sedër.
- Edhe mua kërkon të më vësh në shërbim të njerëzve?! Edhe dashurinë time?! Dashuria ime është e shenjtë dhe të përket vetëm ty, kurrkujt tjetër! Kurrsesi nuk mund ta besoj se je kaq naiv! – theksoi hidhtas e Bukura e Dheut e përlotur.
Zhgënjimi i lexohej qartë në gjithë qenien…
Djali u mek prej reagimit të saj, madje i erdhi turp nga vetja për atë keqkuptim të tmerrshëm, mirëpo e mblodhi në një grimëherë veten dhe shpërtheu pikëllueshëm:
- E ndiej me shpirt dashurinë tënde të shenjtë dhe as që mund ta mendoj t’ia fal dikujt tjetër atë dhuratë të Zotit, e dashur. Nuk jam aq i papjekur. Në shërbim të njerëzve dëshiroj të vë "Mrekullinë" e këtij thesari, jo ty, mos më keqkupto. Njerëzit e gjorë janë aq të dëshiruar për dije, unë ndihem aq i etur përballë këtij thesari, por më ngjan veç me një mirazh shkretëtire, po qe se nuk më shuan etjen…
- Kjo Mrekulli është paja ime dhe të dyja bashkë jemi dhuratë e mjaftueshme për të shuar etjen tënde, besoj! Paja e nuses, vetëkuptohet, nuk vihet në shërbim të kujtdo apo jo?! - e ndërpreu vrazhdas ligjëratën e tij e Bukura e Dheut.
Djali heshti.
- E pranon apo jo këtë dhuratë të shenjtë?! - briti sa e paduruar dhe inatçore e Bukura e Dheut.
Djali ngriti supet kokëvarur.
- Po a jo?! – jehoi lëngueshëm zëri i saj.
Djali u kapërdi mekur. Si mund t’ia mbushte mendjen të Bukurës së Dheut se dijet e tij nuk vlenin asgjë, po të mos shuante me to kureshtjen njerëzore, po të mos zbuste sadopak me to përvëlimin e përhershëm të etjes së pashuar të llojit të vet aq pak të dijshëm përballë misterit të Universit?! Me sa duket ishte e pamundur. Dhe ai nga praktika njerëzore ishte mësuar se njeriu e kishte të pamundur të bashkëjetonte me të pamundurën. Të bashkëjetoje me të ishte absurditet. Do të thoshte të bashkëjetoje një jetë me gënjeshtrën. Dhe kjo ishte e papranueshme për një djalë si ai, me atë moral, me ato bindje, me atë cak njohjeje për jetën. Ja që kështu ishte gatuar ai…
- Po apo jo?! - u përsërit zëri i së Bukurës së Dheut, edhe më i largët, më i akullt, më i mprehtë si tehu i një shigjete vdekjeprurëse.
- Jo! – ngulçoi dhimshëm djali.
Pati ndjesinë se shigjeta e akullt e zërit të saj ia përshkoi tet e tej zemrën dhe u këput e ra plasur.
- Atëherë lamtumirë, djalosh! Udhë të mbarë për në botën e njerëzve.
- Lamtumirë, moj e Bukura e Dheut! Lamtumirë, ti, Mrekulli e paarritshme! - nëpërdhëmbi përgjumësh djali dhe sakaq u zhbë ajo botë e ëndërrt me një krismë të frikshme prej qelqi.
Befas hapi sytë dhe ndjeu se një dorë e padukshme e kishte flakur sakaq nga ajo parajsë e magjishme ëndrrash në realitetin e ftohtë të dhomës. Rrotulloi vështrimin dhe në dyshemenë prej çimentoje, midis krevatit dhe komodinës, shqoi qelqurinat e copëtuara të brokes së ujit, që, me sa kuptonte, e kishte rrëzuar padashur teksa flinte, me lëvizjet instiktive të krahut.
- Mirëseerdhe në realitetin njerëzor! - i thirri vetes gjithë gëzim dhe, si hodhi tutje çarçafët, brofi në këmbë me mendimin se duhet të ndryshonte diçka nga kjo e përditshme e njëtrajtshme ngjyrë gri.
Të ardhmen e tij patjetër do ta ngjyroste me ngjyrat e ngrohta të ëndrrave dhe do ta vinte në shërbim të njerëzimit. Vetëm kështu mund të kishte kuptim jeta për të tani e tutje…

Shefki HYSA

MBINJERIU

Krisën si të shtëna arme fjalët e tij. Në shpirtin tim. Të tjerët përqark ndoshta atë sjellje e morën për një shaka ose një lajthitje të çastit dhe vetëm qeshnin.
- Askushi. Ti je askushi. Mbaji mend fjalët e mia, - përsëriste ai, teksa mundohej të shfaqte një fytyrë profetike.
Unë mbeta shtangur me duart grusht në gjoks prej asaj urrejtjeje të pamerituar, që lexoja thellë shpirtit të tij. Nuk e di se ç’më përmbante për të mos ia shëmtuar fytyrën, nuk e di. Ashtu si nëpër mjegull mezi dalloja një palë sy të skuqur në një fytyrë të krekosur. Pas asaj krekosjeje prej gjoja intelektuali, dalloja qartas karikaturën e njeriut cinik e ziliqar të provincës, i cili për paaftësitë e veta urren verbtas këdo dhe lakmon si e si të grabisë e të përdhunojë çdo vlerë njerëzore të krijuar prej punës.
- Mos të të rrejë mendja. Ti nuk ke për t'u bërë kurrë shkrimtar, - gërthiste ai, ndërkohë që më kishte rrëmbyer bllokun e shënimeve ngjyrë manushaqe dhe seç shkarraviste ca radhë në faqen e fundit.
Rrekej të bukurshkruante, por shkrimi i delte tejet i shëmtuar e i palexueshëm, si në një recetë mjekësore, ndoshta prej një ngërçi nervor që gati po e paralizonte të tërin.
- Ky është testamenti im për ty. Do të kalojnë dhjetë, njëzet e më shumë vjet dhe ti do të jesh po ky që je: Askushi. Ruaje mirë këtë bllok! Mbase do të më japësh të drejtë dikur, kur të jesh bindur edhe vetë se je një hiç, - theksoi i ngërdheshur.
Ndërkaq shënoi emrin dhe mbiemrin e tij, hodhi edhe firmën në bllok, si për ta bërë më të besueshëm për veten dhe për të tjerët atë përkufizim fatal që parashikonte për personin tim.
U mbusha thellë me frymë, si të më kishte asfiksuar afshi satanik i siluetës përballë dhe ula grushtet, pa ditur ç’të bëja tjetër në atë turr befasie. Pashë me bisht të syrit, përmes dritares, se jashtë ishte errur dhe binte shi i rrëmbyer, sikur ishte edhe moti kundërshtari im. Si të largohesha ashtu papritur, megjithëse ndihesha tmerrësisht i fyer?! Isha mik në dhomën e tyre dhe një ikje rebele patjetër do të ma regjistronin si dobësi. O Zot! Sa e poshtëruar më dukej vetja ato çaste, gati-gati besoja se isha vërtet askushi, se surrati, që grimaste dhe stërpikte përqark me pështymë, doja s'doja unë, parathoshte shterpësinë time, më parashihte rrënimin, me sytë e djallit.
Sakaq më vetëtiu në kokë se ai ndoshta kishte mësuar diçka rreth biografisë sime, si djalë i një fisi antikomunist, dhe shpresonte që herët a vonë të bëhesha theror i luftës së klasave. Mbase buronte këndej edhe vetësiguria e tij për dështimin tim. Ende nuk e dija nëse ai vetë ishte anëtar partie; i përkiste ndonjë fisi politikisht të pastër, të lidhur mish e gjak me komunistët, dhe nëse ishte kjo një nga arsyet e asaj urrejtjeje gati patologjike që demonstronte. Sidoqoftë nuk i lindte asnjë lloj e drejte të më parathoshte një fund tragjik, megjithëse përballë thembrës së luftës klasore nuk pinte ujë as gjenialiteti dhe jo talenti im i zakonshëm…
Nuk e dhashë veten. Thënia e urtë se hasmit duhet t'i tregosh fytyrën e qeshur, edhe pse prej zemrës së plagosur po të kullojnë pikat e fundit të gjakut, sikur më gjallëroi. Buzëqesha dhe ashtu shpenguar e rrasa bllokun në xhep. Mora edhe antologjinë, ku ishin publikuar tregimet e mia të para, po ai ma rrëmbeu për duarsh, duke thënë se ai libër i lypsej si dëshmi e mediokriteteve të mia.
Më vrulloi si nëpër gjëmba zemra, por prapë u përmbajta. Mendova se ndonjëherë të shtyn të bësh çudira pikërisht nënvleftësimi i të tjerëve.
Ishte mesi i vjeshtës. Ende nuk i kisha mbushur dy muajt e parë në Universitet. Isha regjistruar si student i rregullt në fakultetin e gjuhës dhe letërsisë shqipe, në Tiranë, megjithëse 28 vjeçar, aq sa shokët e kursit më thërrisnin gjysh. Vija me rekomandim të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të vendit. Si një rast i veçantë. Si tregimtar premtues. Dhe ishin tregimet që përçmonte dykëmbëshi pranë meje, ato që më kishin hapur dyert e rretheve letrare dhe të shkollës së lartë.
Përse kaq i hakërryer me mua djali i botës? Dhe ishim pothuajse bashkëmoshatarë. Dy vjet më i madh ai. Prej një krahine. Një lumë i ndante fshatrat tanë. Lumi Pavël. Unë kisha punuar në çeljen e tuneleve, që shmangnin lumenjtë për ujitje. Ai punëtor në minierën e kripës, në Dhrovjan. Vonë kishte ardhur në shkollën e lartë, në moshën tridhjetë vjeçare, s'di për ç'arsye. Tani ishte në vitin e tretë për inxhinier gjeolog. Mbase kujtonte se, duke mësuar si të zhbironte të fshehtat e tokës, do të arrinte të depërtonte si psikolog edhe në misteret e botës njerëzore. Qesharake. Urithët. Kështu emërtoheshin ata të shkencave gjeologjike dhe të shfrytëzimit të minierave, prej studentëve të degëve më të preferuara si filoqyli, mjekësia, juridiku, etj… Nuk ishin të zotët të zinin dot një të dashur gjatë jetës universitare dhe jo të pretendonin për të gjykuar dhuntitë e të tjerëve. Ishte vetë natyra e studimeve që kryenin, e punës së tyre nëpër male dhe thellë gjireve të nëntokës, larg rrjedhave të qytetërimit, që e varfëronte hapësirën e njohjes së tyre. I rrallë ishte ndokush që bënte përjashtim nga ky rregull, ndoshta se kishte përfunduar i detyruar në atë degë jo dhe aq të pëlqyeshme. Mirëpo përjashtimi nga rregulli nuk mund të ishte kurrsesi ky djalë pa as prirjen më të vogël për shkencat sociologjike. I gjori. Dhe guxonte të merrte pozat e një profeti!…
U përmblodha dhe u ndava miqësisht me djemtë e asaj dhome studentore, me një pamje të qeshur, i zgjata dorën edhe sfidantit, si të mos kishte ndodhur asgjë, pa harruar t’ia kthej:
- E pranoj me kënaqësi sfidën, megjithëse unë jam produkt i Parajsës dhe ti i Ferrit. Dëshmoftë koha për secilin…
Dhe dola. Shiu më goditi vrazhdas fytyrën dhe tërë trupin, por në atë çast as që doja t’ia dija. Ende më përvëlonte e tërë qenia si përballë grykës së Ferrit. Duke psherëtirë ecja dhe përfytyroja rrugën nëpër të cilën kisha mbërritur gjer në këtë shteg të jetës. M’u kujtua se një përplasje pak a shumë të ngjajshme e kisha patur edhe para disa vitesh kur isha ushtar.
"Të kam thënë, mor djalë, se të kanë sjellë gabimisht në ushtri. Je tepër i zgjuar për të qenë ushtarak. Me këtë mençuri që ke, gjer në djallëzi, ti një ditë ose ke për t'u bërë dikushi, që t'u sjellësh kënaqësi njerëzve me bëmat e tua, ose i ligu i vetes dhe tmerri i të tjerëve dhe do të dergjesh burgjeve", - më hakërrehej njëri prej komandantëve të mi, të cilin e mundja keqas në shah, aq sa herë herë edhe rriheshim me grushta dhe mezi na ndanin shokët.
Vija i shkurtër në shtat dhe tepër energjik e kurajoz, i shkathët si rrëqebull dhe entuziast si mëzat, i gatshëm për aventura dhe organizator i rrallë i lloj lloj lojrash e suprizash, që e bënin tepër simpatike shoqërinë tonë, si në shkollën e mesme edhe më vonë në ushtri e kantiereve të ndërtimit. Shumë prej shokëve më thërrisnin "Bonaparte" dhe luanin mendsh pas meje, sepse me dhuntitë e rralla lëvizja vrullshëm mekanizmin e shoqërisë. Ashtu si moti i mirë ose i keq, humori im ndikonte në humorin e atyre që më rrethonin. Sikur flashkej, vyshkej dhe plakej sakaq gjallëria e shokëve, po të varja ndonjëherë unë turinjtë, dhe merrte zjarr e rinohej vetëtimthi prej së qeshurës sime, që nuk pushonte gjersa mblidheshim për gjumë. Kudo e kam ndier veten i pari, në qendër të vëmendjes së të tjerëve…
Dhe ky farë djali, ky farë urithi i përjetshëm, guxon të thotë se jam dhe do të mbetem askushi. Dhe çuditërisht njihemi shumë pak, të prezantuar shok pas shoku. Duhet të jesh shumë mosmirënjohës, cinik dhe i paturpshëm gjer në rrugaçëri që të mohosh vlerat e dikujt në sy të të tjerëve, thjesht për një tekë tënden. E si të sillesha me atë djalë? Në të tilla raste njeriu me dy fije mend vetëm hesht dhe dëgjon. Heshta dhe unë dhe mendja më fluturonte larg, në gjurmë të kujtimeve të së kaluarës, ndërsa bashkëkrahinari im llapte si gratë e liga. O Zot!…
Kanë kaluar më shumë se dhjetë vjet prej asaj nate të hidhur. Blloku me testamentin-shkarravinë të ish studentit të fakultetit gjeologjik, nuk e di se ku më humbi së bashku me shumë shënime e mbresa, copëza jete e bëmash të miat e të shokëve të mi, të cilat do të më shërbenin si lëndë e parë për atë pjesë të krijimtarisë që nuk arriti të shkruhej. Më humbën edhe disa ditare e disa tregime në dorëshkrim, të pabotuara. Më ka humbur nga sytë edhe ai djalë. Kisha dëshirë ta takoja tani që kam mundur të jem dikushi, përkundër rrenoprofecive të tij. Jam dikushi për veten dhe vendin tim, ndërsa atij nuk i dihet as nami as nishani. Më kanë thënë se punoi disa vjet inxhinier në minierë, ku nuk arriti të shquhej për asgjë. Kur u hapën kufijtë, ishte ndër të parët që i ktheu shpinën vendit, si refugjat i rëndomtë ekonomik. Tashmë punon si shërbëtor diku në fshatrat e ishujve të Greqisë, duke nëpërkëmbur edhe mundin e vet intelektual. Punë e tij. As që ia vlen ta përmendësh më tej. Jeta e tij tashmë është një kapitull i mbyllur, si gjithë historitë e rëndomta, me të cilat janë velur njerëzit. Të shkuara të harruara…
Ndryshon historia ime. Histori e trishtë djerse dhe gjaku. Duan të thonë se njerëzit tanë u kthejnë shpinën edhe të tilla historive. I druhen trishtimit, dhimbjes, tmerrit. Duan të harrojnë. Thonë se kanë jetuar vetë Ferrin dhe u largohen me ububu historive të përplagura, të zhburgosura, të zhvarrosura nga varret e përbashkët që mihte me aq oreks ish diktatura. Duan të harrojnë njerëzit, por nuk harroj dot unë. E si u harruaka e shkuara?! Të harroj sot që të ribie dikur në shtigjet plot kurthe të së djeshmes? Kurrë! Kurrë! Kurrë më!…
Historia ime është ajo e Mbinjeriut! Keni dëgjuar për Mbinjeriun? Është bashkudhëtari im. Uni im. Edhe ju keni pasur Mbinjeriun tuaj. Mos u çudisni. Mbinjeriu të prin drejt të panjohurave të kësaj bote qysh kur ti zë e kupton se ç'është jeta. Është si fati - Mbinjeriu. Kur të troket në derë, duhet të dish ta mbash. Përndryshe të braktis…
Isha 18 vjeç kur u ndesha ballas me Mbinjeriun tim. Po rrija ulur midis shelgjeve në një bërryl të lumit, aty ku ujërat thyenin tatëpjetë si rrungalë e shpejtë e gurgulluese. Valët përplaseshin rrëmbimthi pas këmbëve të mia të zbathura, si të donin të m'i shkulnin prej kyçeve. Ashtu i pashpresë, i përhumbur sa pas lojës së ujërave dhe në mendime të trishta, ëndërroja se qenia ime do të ishte më e vlefshme për njerëzit sikur të shndërrohesha befas në shelg. Në vjeshtë, me thuprat e mia, si të çdo shelgu tjetër, fshatarët do të thurnin caqet e kecave dhe të qengjave, shtratet e tharjes së misrit, lesat dhe gardhet. Në pranverë me thuprat e reja do të thurnin kosha për grumbullimin e prodhimeve dhe për të peshkuar. Do të vinin gjatë verës jevgjit, do të ngrenin çadrat lumaresë dhe me degëzat e mia do të thurnin shporta e sofra të bukura, do t'ua shisnin fshatarëve të mi dhe me ato pak të holla, që do të fitonin, do të përtërinin veten dhe këngët e tyre. Nuk rreshëtte kurrë kënga dhe meloditë e klarinetës në buzët e ciganëve, arixhinjve dhe jevgjve, që shtynin verën brigjeve të lumit tim…
Sikur të isha peshk? Nuk ia vlente dhe aq. Mjafton një kosh, një grep ose një rrjetë e hedhur në ujët e lumit dhe do të përfundoja menjëherë në ndonjë tigan, gjë që nuk është fort e pëlqyeshme as për vetë peshqit. Më ndryshe po të shndërrohesha në një kërcu. Do të më sillnin ca kohë rrotull prurjet dimërore të lumit derisa të ngecja diku në breg a në ndonjë baltovinë dhe fshatarët do të më merrnin për të ngrohur oxhakun.
Mrekulli do të ishte sikur të bëhesha zog. Ja si bilbilat që këndonin lumturisht shelgjishteve. E në pamundësi për t'u metamorfozuar, shfryja herë pas here dhe mallkoja nënën, që nuk më bëri më mirë një mut të madh e ta hanin e të ngopeshin pulat, sesa u lodh më kot e më bëri njeri, në një kohë që njeriu nuk kishte pikë vlere për shoqërinë e kohës…
Babai më kishte vdekur dy muaj më parë, në majin e vitit 1976. Vdekja e tij m'i kishte prerë edhe shpresat e fundit për t’u bërë njeriu i ëndrrave. Tashmë isha askushi me plot gojën. E kush do të guxonte ta përfillte një jetim me biografi të keqe si unë? Isha më i madhi i fëmijëve. Pas meje vinin dy vëllezër dhe dy motra. Nëna ishte e lodhur nga jeta, e pamundur. Më duhej të burrërohesha me pahir edhe për të tjerët, në një kohë që nuk isha në gjendje të burrërohesha dot as për vete. O, ç'botë e pistë!…
Ah, sikur kështu papritur, të shkrihesha prej rrezeve përvëluese të diellit të korrikut, të rridhja pikë-pikë në ujin e lumit e të njësohesha me atë rrungalë të potershme, që më llokoçitej nëpër këmbë. Do të bëhesha kështu pjesëz e gjithësisë dhe as që do të kujtohesha më për atë botë të mbrapshtë njerëzore…
- Veç mos harro se nuk i shpëton dot qenies prej njeriu, - më ngacmoi befas një zë.
U drodha i tëri. Sakaq u bëra veshë e sy, si për të zbuluar nga vinte ai lloj zëri si i njohur si i panjohur…
Sikur e kisha dëgjuar edhe më parë atë zë, ashtu turbulltas… Zë që më ngucte sa herë lëshohesha në krahët e trishtimit… Zë që më ngjante se e kisha dëgjuar shumë e shumë herë të tjera… Zë pëshpëritës… Një apo disa zëra?!…
- Të ka rraskapitur marrëzia. Thirri urtësisë dhe shpejt do të çlirohesh prej lëngatës… Je se je i gjallë, provo ta jetosh jetën! - jehoi përsëri zëri, kësaj here i qartë, i prerë, urdhërues, sikur dilte nga goja e një njeriu të padukshëm dy tre metra më tej përmbi rrjedhën e ujërave.
- Nuk kam fuqi as të marr frymë më, - mërmërita si t’i përgjigjesha vetes. - Jam një lëngatë e gjallë…
- Pra, ende nuk ke vdekur, mor djalë!… Tundu vendit ose lere veten të të marrë rryma! – m’u përplas në fytyrë jehona e zëshme me një tingëllimë therëse metalike.
- Bukur!… Atëherë… po lëshohem në ujë…
Dhe rashë kokëngulthi, me shpresë se do të lëngëzohesha. Vala më rrëmbeu tutje. Instiktivisht lëvizja këmbë e duar. Uji që më freskonte më solli në vete dhe u kujtova se ditkam të notoj. U dhashë edhe më fort krahëve. Trupi rrëshqiste përpara çuditërisht gjithë gjallëri.
- E sheh se ç'kënaqësi të sjell të qenurit i gjallë?! – më ngacmoi rishtas zëri sa me humor dhe ironik. - Mjafton të lëvizësh krahët dhe mbërrin në breg…
- Ti më shtyve në ujë?! - ju gërmusha.
- E ç'rëndësi ka, mjafton që nuk të mungon dëshira për të jetuar. Dil në breg të thahesh! - më udhëroi.
Rrjedha më kishte nxjerrë në një bujanë të qetë. U dhashë krahëve dhe këmbëve e u gjenda në një ishull me një rërë të hollë e të butë. Ajri sipër saj mizëronte prej zhegut. Valët e të nxehtit, përmes rrobave të lagura, më depërtuan në tërë trupin. Vura re se këmisha dhe pantallonat e bardha u përbaltën në çast. Për të qenë më i lirë, i flaka tutje. Trupi, në takim të drejtpërdrejtë me rërën e nxehtë, u mbush gjithë valë kënaqësie. Perëndova sytë për të shmangur rrezet verbuese të diellit…
- Duhet ta duash jetën që të të dojë… Thirri kurdoherë arsyes dhe patjetër do të bëhesh njeri i mirë për vete dhe për të tjerët, - s’më shqitej ai zë, herë dashamirës e herë acarues.
- Kush më këshillon kështu, zëri i arsyes apo zëri i nimfave të lumit?! - thirra kureshtar.
- Jam unë, Mbinjeriu! - tha zëri dhe u ravijëzua befas në trajtën e shëmbëllimit tim, i stërmadh pezull përmbi bujanë.
U rrëqetha i tëri si përballë një fantazme…
- Mos u tremb, djalosh! Jam vullneti i Zotit, i diktuar në shpirtin e njeriut. Jam frymëzimi, fantazia, imagjinata e tij. Po njeriu më shpesh më tmerrohet. Jeta është një aventurë e bukur që do jetuar fuqimisht. Unë jam shpirti i aventurës. Po njerëzit, çuditërisht, u druhen aventurave. Shumica. I tuten zërit tim. Fshihen si struci në rërë prej thirrjes sime. Më shmangen dhe ashtu pakuptuar plogështohen, zvarriten e zvarriten dhe befas ngecin në moçalin e trishtimit. E në atë moçal përpëliten e përpëliten e plaken e mpaken gjer në frymën e fundit…
Hapa gojën si peshk budalla. E folura më kishte ngecur në grykë…
- Unë, Mbinjeriu, jam shpirti i më të fortit. Jam ideali i njeriut. E udhëheq atë qysh fëmijë. Zëri im i nxit dëshirat dhe kureshtjen për të njohur misteret e botës, i prin drejt shtigjeve joshëse. Zëri im nuk i lë njerëzit kurajozë të humbasin orientimin… Kujto adoleshencën, atë moshë shpërthyese, kapriçioze kur fluturon veç mbi krahë ëndrrash. Mrekullia vetë të ishte një lloj adoleshence e gjithë jeta! Po vjen një ditë dhe fëmija djalërohet. Kalon mëdyshas pragun e maturisë burrërore. Pikërisht këtu zë fill edhe dyzimi. Njeriu, duke e ndier më qartë zërin tim, në vend që të bëhet i vetëdijshëm për vlerat e qenies njerëzore, zgjedhur prej Zotit për të sunduar tokën dhe elementët e saj, për të shfrytëzuar maksimalisht pushtetin e dijes, sapo has në qëndresën e parë të forcave të verbra të natyrës dhe të djallëzisë së njerëzve të tjerë, i shmanget luftës, përplasjes dhe parapëlqen vetminë. Veçohet në mendimin se burrit nuk i ka më hije turri i fëmijës. E vetmia dalëngadalë i sjell, pa e kuptuar, trishtim e zhgënjim… Mjerë të trishtuarit, të zhgënjyerit…
- Ke dëgjuar për Herkulin e mitologjisë, atë heroin e famshëm të antikitetit?… Dikur i përkiste realitetit. Dhe unë, Mbinjeriu, isha shpirti i tij. Ishte njeriu i gjallë e i panënshtruar, Herkuli! Emri Herkul vjen nga fjala "hekur", "i hekurt"! Pra, njeri prej hekuri… I hekurt. Herkul… Njeri muskuloz dhe jo prej mishi të dhjamur, të kalbur!…
- Vullneti i Zotit?!… Shpirti i Herkulit?! – shpërtheva befas, si të më ishte zgjuar shpirti i aventurës dhe sakaq sikur fluturova me krahët e fantazisë drejt brigjeve të fëmijërisë…
Vetëtimthi më parakaluan në sytë e mendjes bëmat fëminore, shokët, shoqet, të afërmit, babai… Ah, babai!…
- Po harrohesh në të kaluarën?… Mos e plogështo veten me të djeshmen… Je ende i ri për të ripërtypur kujtimet e tua, si bagëtia që ripërtyp netëve barin e ditës, - më këshilloi urtësisht Mbinjeriu.
- M’u kujtua paksa babai… fjalët e tij… Në rini kam dëgjuar shpesh ca zëra, më thoshte dikur im atë. Ndoshta zërat e ndërgjegjes a të shpirtit të aventurës. Po asnjëherë nuk ua vura veshin. Nuk isha lindur aventurier. Isha gatuar ndoshta me përkulshmërinë e baltës… E sot ata zëra më tingëllojnë të largët, të pakapshëm, të harruar… Zëra të huaj që nuk kanë asnjë pushtet mbi mua… Ti je ndryshe… I ngjan gjyshit… Besoji zërat e shpirtit dhe jeta patjetër do të hapë dyert e mrekullive të saj…
- Edhe ti i trembesh zërit tim, - tha Mbinjeriu. - Do të largohem një copëherë, po ti thirri mendjes. Mos u mposht!…
- U trembem humbjeve, jo zërit tënd, - ia ktheva.
Mbinjeriu qeshi.
- Ti do një vajzë? - tha.
- E dua! E dua shumë, po ndoshta do ta humbas, siç humba edhe Elin, shoqen e shkollës së mesme…
- Vazhdo ta duash… Edhe humbjet janë pjesë e Mbinjeriut. Jo vetëm fitoret. Humbjet janë gjimnastika e mendimit. Të nxisin revoltën, shpirtin e përpjekjeve të pandërprepra, mosnënshtrimin, - bubulloi zëri i Mbinjeriut.
- Të dua humbjet?! – u mëdysha.
- Patjetër, humbjet të edukojnë mosnënshtrimin!… Njeriu i panënshtruar, me etje për të çarë vetëm përpara, vetëm për fitore, pavarësisht nga humbjet, dalëngadalë njësohet me Mbinjeriun e vet. Mëson të mbijetojë dhe atëherë është vetë Mbinjeriu. E qysh nga çasti kur e ndien veten Mbinjeri nuk duhet të rreshtë së përpjekuri, së luftuari, së synuari, sepse, sadopak ta ulë ritmin e asaj frymëmarrjeje herkuliane, menjëherë do ta ngërthejë dyshimi, dyzimi, nënshtrimi. Mbinjeriu nuk bashkëjeton dot me shpirtra vullnetdobët. Mbinjeriu, simboli i forcës njerëzore, i kthen sakaq shpinën të dobëtit, që heq dorë përfundimisht prej përpjekjeve për ta jetuar gjallërisht jetën, gjer në frymën e fundit kur shpirti i dorëzohet ëngjëllit të Zotit… Dashuro e urre dhe përpiqu gjithmonë drejt së paarritshmes dhe do të ndihesh Mbinjeri. Unë do të jem kurdoherë shpirti yt, derisa nuk do të të lerë të qetë mendimi se e mira triumfon mbi të keqen vetëm me përpjekje… Edhe babai yt mund të ishte shndërruar në Mbinjeri, si babai i tij… Gjyshi yt ishte i paepur, krenar për origjinën e fisit brez pas brezi të panështruar. I tillë je edhe ti. I ngjan gjyshit… Mjaft që të mos e lëshosh veten në prehërin e rastësisë, në mykun e apatisë, në mizerjen e mjerimit… Po të vjen e dashura… Shijoje ethshëm dashurinë…
Në bregun përballë ishte shfaqur Dudia zeshkane. Rrezëllonte e tëra si xhinde. Flokët e zinj, të gjatë e të pakrehur i derdheshin gjer në bel, sa mbi shpatull dhe mbi njërin gji. Mbante veshur një fustan dekolde basme të hollë gati të tejdukshëm, me lule të vockla të bardha e të kaltra, që ngjasonte me një këmishë nate. Vajza dukej sikur sapo ishte ngritur prej shtratit dhe ashtu nëpër gjumë, e buzëqeshur, ndiqte fluturimthi një ëndërr të magjishme.
- Ej, erdha! - klithi ajo dhe u hodh me këmbët përpara në bujanë, pa arritur që unë të nxirrja zë për ta ndaluar.
I ra me pashë tej e tej bujanës, doli si një floçkë mahnitëse prej ujërave dhe u turr e uritur mbi mua. Trupi i saj, megjithëse i lagur, pulsonte çmendurisht, si të ishte trupi i një hidre detare, e donte të më thëthinte të tërin. Buzët e saj plot tul aromatik, rrëshqisnin nxehtësisht nëpër gushën dhe fytyrën time, derisa u ngulën mbi buzët e mia, si një ventuzë e zjarrtë. Ndieja regëtimën e gjinjve të saj të mëdhenj e të fortë mbi krahëror dhe sa s'po më merrej fryma prej një dehjeje tepër të ëmbël, që po më pushtonte valë-valë. U shtrënguam fort e fort dhe u rrokullisëm si një trup i vetëm mbi rërën e imtë, të ngopur me zhegun e mesditës. Krahët dhe kofshët e saj të plota më mbështillnin lakuriqthi si prush, aq sa më dukej vetja si pjesë e trupit të saj. Mendimi se mund të na shihte kush ashtu të përqafuar marrëzisht dhe të na fuste nëpër gojët e liga të fshatit, megjithëse më shponte në kokë, nuk kishte ende fuqi për t'u shndërruar në fjalë të zëshme, përballë asaj dehjeje marramendëse. Putheshim dhe ndukeshim sikur donim ta hanim të gjallë njëri-tjetrin. Fustani i saj i hapur, që mbahej vetëm me dy rriptha pas supeve të nxira, ishte tharë sakaq nga afshi i trupave tanë. Rripi i sutjenit kishte shkarë prej njërit sup dhe zbulohej një gji i bardhë me një thithkë të purpurt që zgjatej drejt meje. E mbërtheva me dhëmbë dhe Dudia klithi:
- Mos, budalla!
- Ç'kujton zoçka? Lë folenë e vjen t'i prishë ëndërrimet beqarit vetmitar dhe të shpëtojë thatë?! - kukurisa unë.
- Nuk mjaftoi të lagurit e lumit për zoçkën tënde?! - qeshi vajza.
- Lumi mori pjesën e vet, unë dua timen, - ia prita me një të puthur në gushë.
- Mos je xheloz edhe për ujët e lumit? - u shkri së qeshuri vajza.
- Moj edhe për erën kur fryn befas e të ngre fustanin. Thonë se është një mashkull i tërbuar era, pavarësisht se fshihet pas një emri të gjinisë femërore… Është mashkull lakmitar, derisa u gufon fustanet zonjave dhe u fëshfërin nëpër kofshë…
- Ha, ha, ha! - ia krisi të qeshurës, si gurgullimë rrungale vajza. - Të ndezka fantazinë, siç duket dashuria për mua, o dashnor i marrë! Thuaj të vërtetën, të kishte marrë malli?!…
- Shumë!
- Posi! - shtrembëroi buzët epshore vajza. - Aq shumë saqë mbarove shkollën dhe erdhe e u mbylle këtyre lumareve të shkreta! Thuaj shyqyr që mbiva unë papritur këtyre anëve se më kot do të ëndërroje, si kallogjer, të të shfaqej prej ujërave e shelgjishteve xhindja e fantazisë tënde…
- E po do lodhur sadopak edhe dashuria për të qenë më e ëmbël,- qesha si të shfajësohesha.
- Mos e lodh shumë se mbetesh pa gjë, ndonjëherë, - më shkeli syrin përkëdhelisht Dudia. - Apo mos dashke ndonjë tjetër?!…
- Posi! Dudinë… Bëj dashuri edhe në ëndërr me të…
- Kaq shumë e dashke?! - u përkëdhel në sedër vajza dhe më shtërngoi edhe më fort midis kofshëve.
Dora ime rrëshqiti instiktivisht poshtë kërthizës së saj.
- Mos! - u gudulis ajo dhe e ndaloi dorën time të futej poshtë brekëve të bardha, midis kofshëve të saj.
Nuk ia përfilla nazet.
- Mos këtu, se na sheh kush! - u përgjërua ajo, megjithëse e etur.
- Po a nuk është e njëjta gjë? Edhe kështu të kokolepsur të na shohin, të krijojmë pështypjen se jemi duke bërë dashuri, - thashë i çuditur.
Sakaq ajo brofi në këmbë, u shkund prej rërës, shtriu si mundi rrudhat e fustanit, rregulloi sutjenin, duke vështruar përqark e frikësuar, si të ishte kujtuar papritur për rrezikun që paraqisnin skenat erotike, në atë ishullth të vogël rëre, midis dy rrjedhave të lumit.
- Qenkemi marrosur fare! Mirë unë, po ti?! Thuaji lamtumirë dashurisë po të na ketë parë kush! - tha vajza e brengosur.
- Mos, moj! – e ngacmova.
- Ma ka bërë benë nëna, po të them! Me një jevg do të më martojë, po të më shohë me ty. Thotë se jam e lirë të marr edhe atë plakun shtrëmbaluq, Zaçe Qorrin, kurse ty kurrën e kurrës. Ti ke biografinë e keqe dhe nëna nuk dëshiron që të prishësh edhe tonën, - tha Dudia me gjysmë zëri.
Unë heshta. E tërhoqa lehtas për dore dhe e ula pranë vetes. Në cepat e syve të saj të zinj, në trajtë bajameje, me qerpikë të gjatë, riguan dy pika lotë. Ia fshiva me mollëzat e gishtave, ia pastrova edhe fytyrën e lëmuar, pa asnjë rrudhë, me një push të lehtë në të dyja faqet, prej kokërrizave të rërës, ndërkohë që dhëmbët më kërcisnin prej atyre grimcave kristalore. Rëra na kishte depërtuar edhe nëpër flokë, në veshë, në hundë e gjithandej në trup.
Vajza më vështronte e mekur, me xixëllonjat e syve të fikura; fytyra e saj sikur zgjatej edhe më në trajtën e një loti të stërmadh, në çastin e këputjes.
Tha se e kishim pisk, se megjithëse duheshim aq shumë, nuk do të arrinim të martoheshim kurrë, veç në rast se… domethënë, larg qoftë, vdiste nëna prej ndonjë lëngate të paparashikuar… Tha se edhe unë duhet ta thosha mendimin tim. Pse heshtja ashtu si statujë? A ka një kufi edhe ai i shkreti durim?!… Ç'ishte ky mallkim që kërcënonte si korb i zi dashurinë tonë?!… Ç'kishin bërë vallë ata të parët e mi, që i kishin shpallur kulakë, dhe unë të mos kisha mundësi të lidhesha me vajzën që doja dhe që më donte? A nuk ishim fis kulakësh ne?… Pse nuk flisja?…
- Nuk jemi fis kulakësh! - thashë befas, duke i marrë kokën dhe flokët e gjatë nëpër duar vajzës. - Jemi fis atdhetarësh kryelartë…
Vajza u kthye dhe më vështroi e çuditur, si të mos i besonte fjalës sime.
- Atëherë pse ju përgojojnë? Përse thonë se ti nuk ke për ta ndjekur kurrë shkollën e lartë, megjithëse ke dalë vazhdimisht i pari klasës, me të gjitha notat dhjeta dhe me fletë nderi?!… Do të thotë se jeni kulakë… Se gjyshi yt dikur ka qenë i pasur, beu i fshatit tonë, dhe të tjerët ishin shërbëtorët e tij… Punonin në tokat e tij, në stanet, kullotat dhe bahçet me ullinjtë e tij… A nuk është kështu?!… Thuaje një fjalë, të shkretën, se po pëlcas prej marazit! - shfryu vajza.
Vura re se mezi ngopej me frymë prej mundimit dhe më piku në zemër për të…
- Gjyshi im ishte vërtet më i pasuri i fshatit, po jo se të tjerët nuk kishin, - pëshpërita duke menduar që ta sqaroja hollësisht Dudinë për prejardhjen time…
Zura t’i rrëfeja se gjyshi kishte pasur vërtet një shtëpi kështjellë dhe shumë pasuri, po edhe të tjerët kishin shtëpi prej guri. Në fshatin tonë secili kishte pasuritë e tij, edhe fshatari më i varfër. Gjyshi im i merrte argatët nëpër fshatra të tjerë, ata që dëshironin të punonin, me pagë. I ndihmonte shumë edhe të varfërit e fshatit tonë. Ishte trim dhe atdhetar. Nuk i dhimbseshin pasuritë, po të rrezikoheshin kufijtë e atdheut ose për shkollimin e djemve dhe vajzave të fshatit. Këtë e dinë të gjithë, madje edhe ata, komunistët. Po e kishin hallin gjetkë. Ata urrenin verbtas djemtë dhe vajzat, që e kishin origjinën prej fiseve të fuqishme. Ata kishin grabitur pasuritë e të tjerëve, në emër të gjoja barazisë komuniste, dhe i trembeshin ringjalljes së fiseve të vjetër. U druheshin virtyteve të moçme, sepse, me ligjet komuniste, i kishin shkelur me këmbë zakonet më të mira të shqiptarëve. Mbreti, fjala vjen, dikur e kishte burgosur gjyshin tim, sepse ishte kundër monarkisë. Këtë e dinin komunistët dhe nuk bëzanin. Ata ishin për shumë vite nxënës të babait tim dhe, çuditërisht, e mohonin, ose mundoheshin ta zhbënin, edhe pse i vdekur, kujtimin e tij të mirë. A shahen të vdekurit?!… Jo! Megjithatë komunistët guxojnë dhe i shajnë… Ç'u kam bërë unë komunistëve?! Asgjë…
Mbaj mend se kur isha në klasë të katërt më vunë të recitoja një vjershë për partinë. Megjthëse isha i vogël, e recitova shumë bukur dhe menduan të më nxirrnin para fshatit të recitoja ditën e themelimit të partisë së tyre. Më shmangën nga skena çastin e fundit. Pse? Ata e dinë. Shokët e mi të klasës, të nxitur prej disa mësuesve komunistë, përgojonin gjyshin tim në orët e mësimit që unë të kacafytesha me ta dhe të më përjashtonin nga shkolla. Shallin e pionierit të gjithëve ua lidhnin në qafë me ceremoni, në ditë festash, kurse mua më mënjanonin. Librezat e anëtarit të rinisë ua shpërndanin të gjithëve pranë lapidarëve, kurse mua nuk më jepnin fare. Gazetarët ndaloheshin të përmendnin emrin tim në gazetë. Fytyra ime shmangej për të mos dalë në fotografitë e përbashkëta të nxënësve të shkollës, sikur unë të mos ekzistoja…
Këto e sa e sa poshtërime të tjera a nuk janë fatale për botën e padjallëzuar të një fëmije që ëndërron t'i shërbejë, qoftë edhe duke sakrifikuar jetën, atdheut të vet? Dhe këto i sajojnë gjoja në emër të luftës së klasave, se gjoja klasa e tyre e shtypur, më në fund, pas shumë luftrave, arriti të shpëtonte prej klasës së pasur shtypëse, asaj të gjyshit tim. Më luftojnë mua, sepse i tremben ende hijes së gjyshit dhe xhaxhait tim. Ishin luftëtarë trima dhe jo të pabesë ata, si komunistët, që të hanë pas shpine. Ata e bënë luftën kundër armikut, komunistët morën lëvdatat. Fisi im dhe të tjerë fise vunë pasuri në shekuj, me punë, dhe komunistët i zhbënë tërë pasuritë e vendit në pak vjet. Dhe është varfëruar kaq shumë vendi tani… Po t'u vësh veshin në ditë festash komunistëve, kur janë të dehur, dëgjon prej gojës së tyre, se, në kohën e gjyshit tim, fshati kishte shumë pasuri, dhen, dhi e lopë. Kishte me bollëk mish e bulmetra, vaj ulliri e mjaltë sa të doje, kurse sot nuk gjen dot një lugë mjaltë a një gotë qumësht për një fëmijë të sëmurë… Kështu thonë… Vetëkuptohet sa janë të dehur se kur u del pija, megjithëse gëlon varfëri e madhe në fshat dhe nëpër shtëpitë e tyre, nga frika e njëri-tjetrit, zënë e lavdërojnë partinë e tyre, pushtetin e tyre, që gjoja u paska sjellë tërë të mirat e botës së përrallave, që ata nuk i kishin ëndërruar kurrë… Thonë apo nuk thonë kështu?!… Dhe të dëgjojnë ndonjërin që të flasë të kundërtën, e burgosin, e pushkatojnë, sidomos po të jetë prej ish-shtresave të pasura, si puna ime…
- Eh, Dudi, janë shumë të thella këto, të pakuptueshme për ne të rinjtë, të mësuar të themi ato që na diktojnë, duam s'duam ne! – theksova pa ia ndarë sytë syve të saj të etur.
Ajo veç psherëtiu dhe u mbush thellë me frymë, si të ishte duke thithur aromën e së vërtetës.
- Po të ishte koha e gjyshit tim, - vazhdova më tej, - nëna jote do të përdorte njëmijë marifete, mbase dhe magjira e më the të thashë, që ty të të mbushej mendja e të martoheshe me mua, si bir i një fisi të lartë… Dhe ja si erdhën ngjarjet, krejt në të kundërt: u dashka që unë t'i lutem nënës tënde për ty. Dhe ajo të më këmbejë mua me një jevg! Mua… Le të mos u kthehemi më këtyre plagëve të vjetra se dhëmbin shumë, Dudi! Ende pikojnë gjak, gjakun e pafajshëm të djemve trima, si xhaxhai im, që u pushkatua prej komunistëve, sepse donin që Shqipëria të mbetej ashtu siç ishte, në mot të moteve, siç e kishte krijuar Zoti dhe jo të varfërohej, si tani që ka për zotër komunistët… Mos më lëndo plagët, Dudi. Dashuria jonë nuk do të dijë për politikë. Është dhunti e Zotit dashuria, jo e njerëzve, ca më pak e komunistëve. Le ta ndalojnë dashurinë e lirë komunistët… Dashuria nuk lidhet me pranga… Dashuria… E ç'të të them tjetër?… Dashuria flet edhe pa fjalë… Sipas teorisë komuniste ti, bija e tyre, nuk duhet të bësh dashuri kurrsesi me mua, nuk duhet të më dhurosh magjinë e trupit dhe të shpirtit tënd, por të më shesësh tek ata, po të jetë e mundur… Të më spiunosh për pakënaqësitë e mia dhe ata të më burgosin. Qenia jote e mrekullueshme, sipas ligjeve të tyre, duhet të më dhurojë veç vdekje dhe jo dashuri. Mirëpo ligjet e Zotit janë më të fuqishme se të njerëzve. Ti, në vend t'u bindesh ligjeve komuniste, çuditërisht i bindesh ligjit të Zotit, se kështu të thotë zemra. Është e mbushur me dashuri zemra jote! Nuk mund të ketë asnjë grimë vend për urrejtje dhe hakmarrje klasore në zemra të virgjëra, si zemra jote, Dudi!… E di se edhe pse nuk do të arrish të martohesh me mua, (ata do të bëjnë të pamundurën për të të penguar), ti përsëri do të më duash… Edhe prej shtratit të atij tjetrit, edhe kur ai tjetri do të të përqafojë, ty mes mjegullës së pikëllimit, që do të mveshë sytë, do të të fanepset fytyra ime… Mbase kështu është shkruar për ne…
Vajza dëgjonte e përhumbur dhe zuri të dëneste gjithë pikëllim… U përlota edhe unë. Më digjnin sytë prej dhimbjes. Po e mblodha shpejt veten. Rrasa fytyrën në flokët e saj, lidha kryet me ta, si me shallin e një beduini, pastaj u mbështeta në hapësirën midis dy gjinjve aromatikë. Vajza më shtrëngoi edhe më shumë pas vetes, si të kishte frikë se mos më rrëmbente kush, dhe qëndruam një copë herë ashtu, secili në ëndërrimet e tij. Unë zura të ëndërroja sikur ishulli prej rëre, midis vaut të lumit, u shndërrua në një anije të bardhë dhe, nëpër rrjedhën e ujërave, u drejtua për të dalë në det të hapur, larg këtij fshati me njerëz, që donin veç të keqen tonë. Anija jonë mori tutje drejt ujërave të Mesdheut për të ankoruar në të tjera brigje ku, siç thoshnin, bota ishte krejt ndryshe dhe secili ishte i lirë ta ndërtonte si të dëshironte të ardhmen e vet, mjaft që të mos dëmtonte interesat e të tjerëve. Ata, që kishin guxuar, e kishin realizuar udhëtimin që unë ëndërroja. Madje jo me anije, po thjesht me një kamardare prej atyre të rrotave të makinave. "Rrugë e re ndërkombëtare, Çukë-Korfuz me kamardare", - recitonin me humor hokatarët, ata që sajonin lloj-lloj barcoletash. Mirëpo ky veprim nuk ishte aq i thjeshtë sa një fabul e rëndomtë barcolete. Në gjuhën e politikës komuniste cilësohej si tradhti ndaj atdheut. Për këtë veprim mund të dënoheshe një deri në njëzet vjet, ndonjëherë edhe me burgim të përjetshëm ose pushkatim. Vetëkuptohet, nëse dorëzoheshe pa qëndresë dhe u shpëtoje plumbave vdekjeprurës të rojeve të kufirit detar ose tokësor…
- A nuk është tragjike?! - shfryva befas. - Unë ende adoleshent, pa dalë ende në udhët e jetës së madhe, të ëndërroj për të braktisur shtëpinë dhe të afërmit, tërë të dashurit e zemrës dhe atdheun tim, në këmbim të një vendi të huaj, të një bote të huaj, vetëm e vetëm se aty ka mërguar edhe liria?!…
Po vajza ç'ëndërronte vallë? Mbase vdekjen e nënës së vet, si pengesën e vetme në udhën e bashkimit tonë?… Mbase ëndërronte të bëheshim me krahë dhe të fluturonim diku në të tjerë planete, në hënë ose në yje, ku ndoshta kishte veç njerëz të mirë, pa paragjykime për dashurinë?…
- Më duhet të shkoj… u bëra vonë, - u ndie vajza ankueshëm.
Ia ngula vështrimin i habitur në fytyrën e mekur, si të doja të zbuloja agoninë e shpirtit të saj. Nuk e di pse më dhembi zemra atë çast, sikur ishte rralluar ajri përmbi lumare dhe mushkëritë e mia nuk ishin në gjendje të përcillnin në gjak atë sasi oksigjeni, që kërkohej për të jetuar…
- Dudi, mos!… – belbëzova dhe e rrëmbeva për dore, si të doja ta shpëtoja prej fantazmës së harrimit, që më dukej se sillej diku rrotull mbi kryet tanë.
- Të lutem, nuk mundem më!… - u kapërdi ajo e zbehtë dhe me buzë të dridhura.
- Dudi!…
- E kotë të këmbëngulësh, - u përlot dhe dora iu rrëzua prej dorës sime.
Dhe iku… Me këmbët zbathur, zvarrë-zvarrë, mbi kumin e lumaresë. Sytë më ishin errur, teksa shihja vetëm gjurmët e saj në trajtën e një brazde… Më dukej se ma kishte gllabëruar një përbindësh, që kishte dalë befas prej ujërave të lumit dhe ishte zhdukur diku matanë shelgjishtes…
- Kjo ishte fytyra e vërtetë e humbjes. Mësohu ta sfidosh! – më shkuli nga moçali i dëshpërimit zëri urdhërues i Mbinjeriut.
Rrotullova kokën përtueshëm me dëshirën e marrë për t’u zhgërryer gjatë në llumin e harresës, por një dorë e fuqishme sikur më mbërtheu për zverku dhe më flaku tej, drejt shtratit të lumit. Ujërat e bujanës pllaquritën dhe sakaq u gjenda i larë me kthjelltësinë e tyre. Pashë sesi përbaltjen e trupit tim e mori me vete tatëpjetë rrjedha e kulluar e lumit…
Dhe u ndjeva rishtas i gjallëruar… Po më ripërtërinte freskia e ujërave dhe në kokë po më rrënjosej mendimi se jeta ishte shumë më tepër sesa një sfidë e vdekjes, ishte dhurata e vetë Zotit dhe ishe i detyruar ta respektoje për të qenë pjesë e përjetësisë së Tij…

Shefki Hysa